به گزارش بانگ خبر، انسان معاصر برای اینکه فعالیت‌های فردی و اجتماعی خود را انجام دهد، نیازمند اطلاعات و اخباری است که وی را احاطه کرده است. به اعتقاد اندیشمندان ارتباطات، «خبر»، در ایجاد آگاهی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی افراد، بسیار موثر است و نقش عمده‌ای ایفا می‌کند. به همین دلیل تمام تلاش رسانه‌ها، این است که آخرین اخبار و اطلاعات را، البته به نحو صحیح، به مخاطبان خود ارائه کنند. در غیر این صورت، رسانه، اعتبار خود را نزد مخاطب، از دست خواهد داد.
حق دسترسي به اطلاعات صحيح
حق «دسترسی به اطلاعات» و «گردش آزاد اخبار»، از جمله حقوق بنیادین بشری و شهروندی و از اصول پذیرفته‌شده جهان امروز است و دیگر کسی تردید ندارد که به دلایل مختلف، دسترسی مردم به اطلاعات صحیح و اخبار پیرامونی خود، از جمله حقوقی است که تامین آن، وظیفه و نیز به سود دولت هاست. اسناد معتبر بین‌المللی نیز به هر گونه بحثی در این زمینه پایان داده و از نظر حقوقی آن را مستند ساخته‌اند.
قطعنامه شماره ۵۹ مجمع عمومی سازمان ملل متحد ۱۹۴۶ تصریح کرده بود که «آزادی اطلاعات یکی از حق بنیادین بشر و سنگ‌بنای تمام آزادی‌هایی است که سازمان ملل، خود را وقف آن کرده است.» البته باید توجه داشت که؛ اولا مقصود از «حق دسترسی به اطلاعات»، دسترسی به اطلاعات «عمومی» است و شامل اخبار مربوط به حریم خصوصی دیگران نمی‌شود. ثانیا معلوم است که «اصل» آزادی اطلاعات مانند هر «اصل» دیگری بدون حد و استثنا نیست و این واقعیت انکارناپذیر است که غیر از اخبار و اطلاعات خصوصی دیگران، برخی اخبار و اطلاعات عمومی و دولتی نیز وجود دارد که برای حفظ مصالح اجتماعی قابل دسترسی و انتشار نیست.
با وجود اینکه حقوق مخاطبان در خصوص کسب اطلاعات از طریق رسانه‌های گروهی، از حقوق بنیادین بشر و جزء حقوق فردی و آزادی‌های عمومی محسوب می‌شود که همواره در اعلامیه‌های حقوقی و قوانین اساسی اغلب کشورهای جهان آمده و پذیرفته شده است، اما از سوی دیگر، تحلیلگران تاکید دارند که رسانه نیز برای بقای خود، به رعایت حقوق همه مخاطبان خود نیازمند است؛ زیرا رعایت نکردن حقوق مخاطبان نه‌تنها به خود رسانه بلکه به جامعه ای که رسانه در آن فعالیت می‌کند نیز لطمه می‌زند که در برخی موارد، این لطمه‌ها به دلیل ابعاد وسیع پوشش رسانه‌ها بسیار سنگین است.
حق آزادي عقيده
در خصوص حق آزادی عقیده، به عنوان یکی دیگر از حقوق مخاطبان نیز میتوان به ماده ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر (مصوب دهم دسامبر ۱۹۴۸) اشاره کرد که به صراحت چنین بیان کرده است: «هر کس حق آزادی عقیده و بیان، را دارد و حق مزبور شامل آن است که از داشتن عقاید خود بیم و اضطرابی نداشته باشد و برای به‌دست آوردن اطلاعات و افکار و در اخذ و انتشار آن به تمام وسایل ممکن و بدون ملاحظات مرزی، آزاد باشد.»
منع افترا و توهین
در دنیای حاضر، مطبوعات را به عنوان ركن چهارم آزادی و دموكراسی نامگذاری می‌کنند، زیرا واكنش‌های مردم در هنگام انتخابات، همهپرسی و تصمیم‌گیری های مهم، مشروط به آزادی مطبوعات و دسترسی مردم به واقعیت‌های اخباری است. اما از آنجایی كه ممكن است بعضی افراد یا رسانه ها، از اینگونه آزادیها سوءاستفاده کنند، در بیشتر كشورها و همچنین كشور ما، حدود و مرزهای مطبوعات مشخص شده و مسئولیت هر یك از مقامات دارنده امتیازهای روزنامه و… به‌گونه ای تدوین شده است كه در صورت شكایت بتوان با آن برخوردی قانونی و عادلانه داشت. در فصل چهارم قانون مطبوعات ایران تحت عنوان حدود مطبوعات، در ماده ۶ آمده است که « نشریات جز در موارد اخلال به مبانی و احکام اسلام و حقوق عمومی و خصوصی که در این فصل مشخص می‌شوند آزادند.» این موارد در ۱۲ بند این ماده، توضیح داده شده که در بند ۸ آمده است: «افترا به مقامات، نهادها، ارگانها و هر یک از افراد کشور و توهین به اشخاص حقیقی و حقوقی که حرمت شرعی دارند، اگر چه از طریق انتشار عکس یا کاریکاتور باشد، ممنوع است.»
حمایت از حریم خصوصی
یکی دیگر از حقوق مخاطبان، حق حفظ و حمایت از حریم خصوصی است. حریم به مفهوم حرمت و ممنوع‌بودن است و تعرض و تجاوز دیگران به صاحب حریم، ممنوع و حرام است و اگر تعرضی اتفاق بیفتد، جرم صورت گرفته است. حریم خصوصی، به قلمرویی از زندگی هر فرد گفته می‌شود که آن فرد نوعاً و عرفاً یا با اعلان قبلی، انتظار دارد که سایرین بدون کسب رضایت او، به اطلاعات مرتبط با آن، دسترسی نداشته باشند یا به آن قلمرو، نگاه یا ورود نکنند یا از هر راه دیگری، در آن قلمرو، به او تعرض یا تجاوز نکنند.
اسلام نه تنها حاکمان بلکه افراد را نیز از ورود به زندگی شخصی دیگران و کنجکاوی در امور دیگران منع کرده و در آیات و احادیث متعددی، از حریم منزل، مکالمات، ارتباطات، عقاید و افکار، حمایت صریح شده و بر اعتماد داشتن به ظواهر و حسنظن سفارش شده و از سوء ظن و تجسس در امور پنهانی دیگران منع شده است. برخی امور و مکان‌ها ذاتاً در قلمرو حریم خصوصی قرار دارند و برخی امور، بنا به خواست افراد ممکن است جزء حریم آنان محسوب شده و از جانب اشخاص ثالث، لازم‌الاحترام باشد؛ به طور مثال، منزل یا اموری که اطلاع از آنها و آگاه ساختن دیگران از آنها، اشاعه فحشا و منکر محسوب می‌شود، ذاتاً در قلمرو حریم خصوصی است. مسائلی نیز که افراد به دلایل شخصی خود، آنها را از دیگران مخفی کرده یا انکار و تکذیب می‌کنند، در صورتی که با حقوق دیگران در تعارض نباشد، به طور شخصی مورد حمایت قرار می‌گیرد.
موارد استثنایی که در منابع اسلامی در خصوص منع مداخله در امور دیگران، وارد شده است، بسیار محدود بوده و تنها به دلیل ضرورت‌های اجتماعی مهم نظیر امر به معروف، البته با رعایت شرایط آن، جاسوسی در زمان جنگ یا جمع‌آوری دلایل مورد نیاز برای جلوگیری از پایمال شدن حقوق دیگران، تعیین شده‌اند. در مجموع، حریم خصوصی در احکام اجتماعی اسلام، قلمرو وسیعی از زندگی انسان‌ها را شامل می‌شود و بر همین اساس، دین مبین اسلام بر حفظ حرمت افراد، رعایت حریم خصوصی، اطلاع‌رسانی بر اساس حقیقت و حق‌گویی، توجه به زمینه‌های رشد و تعالی انسان و ایجاد آرامش و امنیت در جامعه، برای تحقق اخلاق رسانه‌ای، تاکید و توجه بسیار دارد.
گزارش از: مهدیه سید میرزائی
