به گزارش بانگ خبر، در برخی موارد به هر دلیلی ممکن است کسی که به دیگری هدیهای داده و چیزی را هبه کرده است، از کار خود پشیمان شود و درصدد برگرداندن آن هدیه برآید. اما آیا چنین اقدامی از نظر قانون ممکن است یا خیر؟
قانونگذار در ماده ۷۹۵ قانون مدنی، در تعریف و بیان عقد هبه چنین بیان می کند:
«هبه، عقدی است که به موجب آن، یک نفر، مالی را مجانا به کس دیگری، تملیک میکند. شخصی که هدیه میدهد را واهب، طرف دیگر را متهب و مالی را که مورد هبه است، عین موهوبه میگویند.» به عبارت دیگر هبه همان هدیه دادن در عرف است. اما قطعا عقد هبه با هدیه عرفی تفاوتهایی هم دارد.
مهمترین تفاوتی که میتوان در این زمینه بیان کرد، این است که در عرف، بازگرداندن هدیه چندان مرسوم نیست. اما بر اساس قانون و با توجه به اینکه هبه عقدی جایز است، امکان برهم زدن آن وجود دارد. بنابراین با برهمزدن عقد هبه، طبیعی است که عین موهوبه، یعنی مال مورد هبه، به مالک اولیه یعنی هدیهدهنده برگردد. به این امر، یعنی برهم زدن عقد هبه و برگرداندن عین موهوبه، در اصطلاح رجوع از هبه گفته میشود.
پس در پاسخ به این پرسش که آیا رجوع از هبه ممکن است یا خیر، باید گفت که علیالاصول چنین امکانی وجود دارد و هدیه دهنده میتواند اقدام به برهمزدن عقد کرده و عین موهوبه را پس بگیرد.
موارد رجوع از هبه
عقد هبه، عقدی عینی است. یعنی قبض (گرفتن)، شرط صحت آن خواهد بود. به این معنا که اگر فردی نیت کند مالی را به دیگری هدیه دهد، تا زمانی که آن مال را در اختیار هدیهگیرنده قرار نداده، عملا عقد هبه رخ نداده است. پس اگر فردی حتی نیت خود برای هدیه دادن را به دیگری اعلام کند ولی مال را در اختیار او قرار ندهد، نمیتوان او را به چنین کاری مجبور کرد. یعنی اگر هدیهدهنده از نیت خود منصرف شود، دیگر عقد هبه وجود نخواهد داشت. بنابراین رجوع از هبه نیز بیمعنی خواهد بود.
نکته دیگر این است که بر اساس قانون، تنها زمانی میتوان اقدام به استرداد عین موهوبه کرد که آن مال باقی باشد. یعنی اگر مال هدیه داده شده از بین برود، دیگر فرد هدیهدهنده نمیتواند آن را پس بگیرد.
در جایی که عین موهوبه به نوعی تغییر داده شود که تغییر ماهیت داده باشد، باز هم امکان پس گرفتن آن وجود نخواهد داشت. برای مثال فرد چوبی را به دیگری هدیه دهد و هدیهگیرنده آن چوب را به مجسمهای تبدیل کند.
همچنین اگر عین موهوبه فروخته شود، امکان بازگرداندن آن نخواهد بود. بنابراین به طور کلی تنها در جایی که عین موهوبه به همان شکل اول، در دست هبهگیرنده باقی است، میتوان آن را برگرداند.
ممنوع بودن رجوع از هبه
قانون به طور کلی بیان کرده که در صورت «بقاء» عینموهوبه میتوان به آن رجوع کرد، که به آن پرداختیم و سپس مواردی که امکان چنین کاری وجود ندارد را بیان کرده است. یعنی ممکن است حتی با وجود عین موهوبه، امکان رجوع وجود نداشته باشد. اما در چه مواردی رجوع از هبه ممنوع است؟
بر اساس ماده ۸۰۳ قانون مدنی، بعد از قبض نیز واهب میتواند با بقاء عین موهوبه از هبه رجوع کند، مگر در موارد ذیل:
۱- درصورتی که متهب (گیرنده هدیه) پدر یا مادر و یا اولاد واهب باشد.
۲- درصورتیکه هبه معوض بوده و «عوض» هم داده شده باشد. درست است که عقد هبه اصولا عقدی «غیرمعوض» است اما می توان آن را «معوض» کرد. به این شکل که هدیهدهنده شرط کند که هدیهگیرنده در ازای هدیه، مالی را به او بدهد یا کاری مشروع را برای او انجام دهد.
۳- درصورتیکه عین موهوبه از ملکیت متهب خارج شده یا متعلق حق غیر واقع شود، خواه بدون اراده هدیهگیرنده باشد. مثل اینکه متهب به واسطه مفلس شدن، محجور شود، یعنی اختیار اموالش از اختیارش خارج شود و خواه هدیهگیرنده به اراده خود آن مال را از مالکیت خود خارج کند، مثل این که عین موهوبه به رهن داده شود و یا آن را بفروشد.
۴- درصورتیکه در عین موهوبه تغییری حاصل شود. مانند همان مثالی که فرد چوب را به مجسمه تبدیل کرده است و یا پارچه را دوخته و از آن لباس تهیه کرده است.
۵- درصورتیکه به هر دلیلی عین موهوبه از بین رفته باشد.
پس دانستیم که به طور کلی با بقای عین موهوبه امکان رجوع وجود دارد، مگر این که یکی از موارد فوق برای آن صدق کند.
دعوا و دادخواست رجوع از هبه
گفته شد که در برخی موارد امکان رجوع از هبه وجود ندارد. اما در مواردی که چنین امکانی وجود دارد، باید برای رجوع از هبه اقدام به ثبت دادخواست رجوع هبه کرد. برای این کار باید به دفاتر الکترونیک خدمات قضایی مراجعه کرده و دادخواست خود را ثبت کنید. البته قبل از ثبت دادخواست باید اراده خود را به شکل رسمی به هدیهگیرنده اعلام کنیم. این امر با ارسال اظهارنامه رسمی صورت خواهد گرفت. دادگاه با بررسی مستندات پرونده و در صورت وجود شرایط، رجوع از هبه را تایید خواهد کرد.
اظهارنامه رجوع از هبه
برای رجوع از هبه اولین اقدام ارسال اظهارنامه به شخص هدیهگیرنده است. اظهارنامه در واقع ارسال رسمی و ابزار اراده فرد برای رجوع هبه است. اگر هدیهگیرنده به اختیار خود مال موهوبه را به هدیهدهنده تقدیم کرد، دیگر نوبت به ارائه دادخواست نمیرسد. اما درصورتیکه این کار را انجام ندهد، باید اقدام به ارائه دادخواست تایید رجوع از هبه کرد.
گزارش از: مهدیه سید میرزائی
