بانگ خبر، بامداد پنجم دی ماه ۱۳۸۲ ساعت ۵ و ۲۶ دقیقه و ۲۶ ثانیه، زمین لرزه ای به قدرت ۵/۶ ریشتر شهرستان بم در استان کرمان را با چنان شدتی تکان داد که امواج آن تا ۲۰۰ کیلومتری این شهرستان نیزاحساس شد، زمین‌لرزه بم در ذهن مردم ایران به عنوان یکی از فاجعه‌بارترین حوادث طبیعی معاصر کشورو یادآور خاطرات تلخی است.
وقوع حوادث طبیعی به خصوص زلزله غالبا تاثیرات مخربی بر سکونت‌گاه‌های انسانی باقی می گذارد و تلفات و خسارات سنگینی بر ساکنان آنها وارد می سازند. بر اثر وقوع این سانحه ی طبیعی ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها نابود می شوند و عوارض اقتصادی وسیعی بر جوامع و کشورها تحمیل می شود، حتی در برخی موارد با توجه به وسعت و محل وقوع زلزله فرآیند توسعه اقتصادی یک کشور سال‌ها به تاخیرمی افتد.
براساس آخرین آماری که در سال ۱۳۷۵ صورت گرفت، جمعیت شهرستان بم ۱۹۸۴۳۵ نفر بوده که حدود ۴۳ درصد آن شهرنشین و ۴۷ درصد روستانشین بودند. این شهرستان در مشرق و مرکز استان کرمان قرار گرفته که شامل چهار بخش حومه(مرکزی)، ریگان، نرماشیر و فهرج و شهر‌های بم و بروات است.
آثار باستانی بم
از جمله آثار باستانی این شهرستان که تحت تاثیر زلزله قرار گرفتند و بیشترآنها تقریبا صد درصد تخریب شد. کامیل نادری از دوره نادرشاه، قلعه دختر دوره اشکانیان، ویرانه‌های ساسانی-اسلامی نرماشیر و قلعه ارگ بم بود که از بین رفتند. در سال ۱۳۱۶ هجری شمسی شهرستان بم در استان هشتم ایران با بخش‌های بم، جیرفت، ساردویه و کهنوج و مشیر (بردسیر) تشکیل شد و به مرور بخش‌های مختلف از این شهرستان جدا شدند و شهرستان‌های جیرفت و کهنوج را تشکیل دادند.
یازدهم دی‌ماه همان سال، رئیس شورای شهر بم گفته بود با توجه به اینکه در برخی مناطق بم منازل ۱۰۰ درصد تخریب شده بودند، تعداد تلفات بیش از ۵۰ هزار نفر است. به گفته وی در روزهای اول هر کس به فکر دفین عزیزان خود بود و به وسیله لودر گودال‌هایی ایجاد می کردند و اجساد به‌طور دسته جمعی به خاک سپرده می‌شدند و کسی در آمارگیری دخالتی نداشته‌است.
در این حادثه دلخراش هر کسی آشنایی داشت، ازمحل دفن آشنا‌های خود اطلاع داشت بود واسامی آنها در آمارگیری ثبت می شد ولی آن‌هایی که کسی را نداشتند و از شهر‌های دیگر برای مشخص شدن وضعیت آنان به بم نیامده بودند، تا یک هفته پس از حادثه اجساد هنوز زیر آوار‌ها بودند. متاسفانه در این حادثه تلخ، ایرج بسطامی خواننده گرانقدر ایرانی نیزکه از تهران برای دیدن والدین خود به زادگاهش رفته بود درگذشت.
پیش لرزه های حادثه بم
اولین پیش لرزه‌های این زلزله بزرگ، از خرداد ماه ۸۲ آغاز شد، سپس در مرداد ماه دو زمین لرزه نسبتا شدید با بزرگای ۵ ریشتر در منطقه رخ داد. همچنین از مدت‌ها قبل بوی نامطبوعی به مشام می رسید و صدا‌هایی از چاه‌های منطقه به گوش رسیده بود، آب چاه‌ها و قنات‌ها گرم‌تر شده بود، برخی از چاه‌ها پر آب‌تر و برخی کم آب‌تر شده بودند، گفته می شود،همه این‌ها نشانه‌هایی بر فعالیت‌های غیر عادی زمین بوده است. اما کسی آن را جدی نگرفته بود.
کمک های یبن المللی به مردم زلزله زده بم
در این حادثه یک هواپیمای نظامی آمریکایی برای اولین بار در چند سال اخیر در ایران فرود آمد وکمک های انسان دوستانه ی خود را برای مردم شهر بم آورد.
ایران در زمان جرج بوش رئیس‌جمهور وقت آمریکا، کمک‌های انسان‌دوستانه مستقیم دریافت کرد و پس از آن به پروتکل الحاقی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیوست که بر اساس آن نظارت بیشتری بر فعالیت‌های اتمی این کشور صورت می‌گرفت.
در مجموع ۴۴ کشور نیرو‌هایی را برای کمک به عملیات امداد ارسال کرده و حدود ۶۰ کشور پیشنهاد کمک دادند. طبق گفته کارشناسان زلزله شناسی ایران از نظر جغرافیایی، در کمربند زلزله هیمالیا – آلـپ قرارگرفته است.
نخستین زلزله هایی که در تاریخ ایران به ثبت رسید
زمین لرزه ۴۰۰ سال پـیش از مـیلاد اسـت کـه منطقه ری را بـه ویرانـه ای مبـدل کرد و تـا سـال ۱۱۷۹ هجری قمری، هر چهار تا نه سال یک زمین لرزه ذکرکردنی و ویران گر در مکانی از این سرزمین رخ داده و قربانیـان زیـادی
داشته است.
در سال ۱۳۵۱ جنوب ایران به شـدت لرزیـد؛ در سـال ۱۳۵۶ مرکز ایران در اصـفهان و سـال بعـد در ۱۳۵۷ ،طـبس در دام زلزله ای مهیب گرفتار آمد که سی روستا ویران و ۱۸۸۲۰ نفر جان باختند.
یک سال بعد شمال شرقی کشـور آسـیب دیـد وزلزله خرداد ۱۳۶۰ ،گلبـاف را در اسـتان کرمـان و در خـرداد ۱۳۶۹ رودبار و منجیل و روستاهای دامنـه سـبلان بـه شـدت آسیب دیدند.
در سال ۱۳۷۹ زلزله، زنجـان و سـپس قـزوین و این بار یعنی در سال۸۲ بم را به شدت لرزاند و تلفات سهمگین انسانی و مـادی بر جای گذاشت.
طبق آخرین آمار رسمی، زمین‌لرزه بم ۴۲ هزار قربانی، ۵۰ هزار مجروح و بیش از یک صدهزار نفر بی‌خانمان به جای گذاشت. این درحالی است که تعداد واقعی قربانیان به مراتب بیش از میزان اعلام شده بود. در اثر این حادثه ۹۰ درصد از سازه‌های شهر بم به کلی تخریب شدند. ارگ بم که با ۲۵۰۰ سال قدمت بزرگترین سازه‌ی گلی جهان بود و میراث گرانبهای تاریخی به شمار می‌رفت، به کلی ویران شد.
قبل از وقوع این زمین‌لرزه ۶٫۶ ریشتری سه پیش‌لرزه خفیف روی داده بود که دو لرزش حوالی ساعت ۲۴ و سومی ۴۵ دقیقه قبل از زلزله اصلی احساس شده بود. اما شدت زلزله، عمق کم، ساعت وقوع، طولانی بودن مدت زمین لرزه و نزدیکی کانون زلزله به شهر موجب خسارات فراوانی شد. فاجعه این زمین‌لرزه در سده گذشته ایران بی‌مانند بود. در آن زمان مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران محل رخداد زمین‌لرزه را حدود ۱۵۰ کیلومتر دورتر از کانون زلزله اعلام کرده بود بطوری که تا بعد از ظهر آنروز اطلاع دقیقی از بیشترین مناطق آسیب دیده در دست نبود.
گزارش از: لیلا الیاسی
