بانگ خبر، تخمين‌هاي اوليه نشان مي‌داد كه حدود ۸۰۰ هزار نفر در ميانمار لرزش شديد با شدت ۹ را تجربه كردند در حالي كه بانكوك با لرزش متوسط با شدت ۵ تا ۶ مركالي دچار لرزش شد. با اين حال، اثر تقويت امواج در بانكوك لرزش متوسط را به لرزش‌هاي فاجعه بار براي سازه‌هاي بلند و خاص تبديل كرد. كارشناسان پيش از اين هشدار داده بودند كه يك زمين‌لرزه به بزرگاي حدود ۸ در گسل ساگينگ مي‌تواند بانكوك را ويران كند.
اين زمين‌لرزه خسارت قابل توجهي به ساختمان‌هاي بلند بانكوك وارد كرد. آسمان خراش ۳۳ طبقه ناتمام در منطقه ۱۵۹ چاتوچاك دچار فاجعه‌بارترين تخريب شد. فرو ريختن يك ساختمان اداري دولتي ۳۳ طبقه در حال ساخت در نزديكي بازار چاتوچاك كه توسط شركت ساخت و ساز راه‌آهن چين براي سازمان حسابرسي كل تايلند در حال ساخت بود ۱۴ نفر را كشت و بيش از ۳۷۸ نفر ديگر را زير آوار گرفتار كرد. خاك رس دريايي نرم بانكوك لرزش زمين را ۳ تا ۴ بار تقويت كرد و اسكلت ناقص ساختمان را تحت تاثیر قرار داد. اين ساختمان به دليل ناتمام بودن، فاقد ديوارهاي برشي يا دمپر بود. شاهدان گزارش كردند كه فرو ريختن آن در عرض دو دقيقه پس از زمين‌لرزه رخ داده كه نشان مي‌دهد لرزش سريع چگونه سازه‌هايي را كه مهندسي ضعيفي ندارند، تحت اثر قرار داده است.
از سوي ديگر سرريز استخر روي پشت بام چندين ساختمان بلند باعث شد آب از استخرهاي پشت بام به پايين سرازير شود. فيلم‌هاي شبكه‌هاي اجتماعي امواج آب را نشان مي‌دهند كه از فراز ساختمان‌ها به صورت آبشاري فرود مي‌آيند. ساختمان‌هاي قديمي در مركز بانكوك دچار ترك خوردگي نما، شكسته شدن شيشه و ريزش آوار و تخليه شدند. به عنوان مثال، محوطه استخر يك هتل مجلل دچار آسيب شد و سقف مراكز خريد تا حدي فروريخت. ساختمان‌هاي ساخته شده قبل از ۲۰۰۷ كه قبل از به‌روزرساني آيين‌نامه لرزه‌اي تايلند ساخته شده‌اند، فاقد ويژگي‌هاي مقاوم در برابر زلزله مانند قاب‌هاي بتوني مسلح يا پي‌هاي ژرف هستند. از اين نوع ساختمان‌ها بسياري از مجتمع‌هاي مسكوني قديمي‌تر و برج‌هاي اداري دچار ترك‌خوردگي و ريزش جزیي شدند. شهرنشيني سريع بانكوك به تكثير بلندمرتبه‌ها در زمين‌هاي ناپايدار منجر شده است. سازه‌هاي قديمي‌تر، ازجمله بتكده‌ها و آپارتمان‌ها، دچار ترك‌ها و ريزش‌هاي جزیي شدند در حالي كه ساختمان‌هاي جديدتر كه از آيين‌نامه‌هاي به‌روز شده پيروي نمي‌كردند نيز آسيب ديدند. ساختمان‌هاي بين ۱۰ تا ۲۰ طبقه به ويژه مستعد تشديد امواج لرزه‌اي بلند با خاك نرم هستند كه منجر به نوسان طولاني‌مدت و تنش در مفاصل مي‌شود.
زيرسطح بانكوك با يك لايه خاكي نرم دريايي تا ضخامت ۱۵ متر مشخص مي‌شود كه امواج لرزه‌اي طولاني مدت را تقويت مي‌كند. اين امواج با زمين‌لرزه امتداد لغز كم ژرفا روي گسل ساگينگ با پريود طبيعي ساختمان‌هاي بلند ۱۰ تا ۳۰ طبقه در بانكوك همزمان شد و باعث تاب خوردن شديد و آسيب سازه‌اي نيز شد. اين پديده كه به عنوان اثرهاي خاك ساختگاه شناخته مي‌شود، به انرژي زلزله اجازه مي‌دهد تا به طور موثر در مسافت‌هاي طولاني حركت كند و به طور نامتناسبي بر سازه‌هاي بلند اثر بگذارد. به اين ترتيب لايه خاك رس دريايي ضخيم شهر، امواج لرزه‌اي را تقويت كرد و لرزش متوسط را به نيروهاي مخرب براي سازه‌هاي بلند تبديل كرد. از سوي ديگر بسياري از ساختمان‌ها با استفاده از طرح‌هاي بتون صلب ساخته شده كه براي نيروهاي جانبي نامناسب هستند و تنها ۱۰ درصد از ساختمان‌هاي بانكوك با استانداردهاي لرزه‌اي فعلي مطابقت دارند كه هزاران نفر را در زلزله‌هاي آينده در معرض خطر بالا قرار مي‌دهند.
پارگي فوق برشي گسل زمين‌لرزه‌اي با سازوكار نادر «ابر برشي» زمين‌لرزه (كه در آن سرعت گسيختگي بيش از سرعت موج لرزه‌اي بوده است) دوام لرزش طولاني مدت را به همراه داشت و انرژي بيشتري را به سمت بانكوك در فاصله ۱۰۰۰ كيلومتري هدايت كرد. اين نوع حركت به‌ويژه براي ساختمان‌هاي بلند آسيب‌رسان است زيرا باعث ايجاد يك اثر شلاق مانند مي‌شود. اين تشديد موضعي، مشخصه اثرهاي ساختگاه است كه در مناطق داراي رسوبات نرم حتي در فواصل دور در زلزله‌هاي مهم اثر مي‌گذارد. پديده‌هاي مشابهي در زلزله ۱۹ سپتامبر ۱۹۸۵ مكزيكوسيتي ميچوآكان (در فاصله ۳۳۰ كيلومتر دورتر) مشاهده شد.
گسيختگي فوق برشي زمين‌لرزه (سريع‌تر از سرعت موج برشي) و مكانيسم امتداد لغز روي گسل ساگينگ احتمالا اثرات جهت دهي ايجاد كرده است. گسيختگي به سمت جنوب شرقي به سمت تايلند، شدت امواج طولاني مدت كه به بانكوك مي‌رسد را بيشتر كرده است. به اين ترتيب گسيختگي‌هاي فوق برشي باعث ايجاد حركت قوي‌تر زمين در جهت توسعه جبهه گسيختگي گسله شده است.
با اين حال، اثرات جهت‌پذيري معمولا با فاصله كاهش مي‌يابد و در ۱۰۰۰ كيلومتر، سهم آنها در مقايسه با مناطق ميدان نزديك كمتر است. به نظر مي‌رسد كه محرك اصلي آسيب‌ها در بانكوك، تقويت امواج با خاك‌هاي نرم بوده است.
ساختمان‌هاي بلند (۱۰ تا ۳۰ طبقه) داراي پريود طبيعي نوسان ۱ تا ۵ ثانيه‌اي هستند كه با امواج لرزه‌اي پريود بلند (امواج با فركانس پايين) ايجاد شده در زمين‌لرزه‌هاي بزرگ و دوردست هماهنگ هستند. در فواصل طولاني (بالاي ۱۰۰۰ كيلومتر) بدون از دست دادن انرژي زياد، امواج به طور موثر در پوسته جابه‌جا مي‌شود.
حوضچه رسي دريايي نرم بانكوك مانند يك كاسه ژله عمل مي‌كند و حتي در اثر زلزله‌هاي دور اين لايه‌هاي رسي به شدت تكان مي‌خورد. ايجاد رزونانس در ساختمان‌هاي بلند، ايجاد يك حركت نوساني «شلاق مانند» كه بر مفاصل، تيرها و پايه‌هاي سازه فشار وارد مي‌كند. پي‌هاي كم‌ژرفا كه روي خاك رس نرم ساخته شده‌اند، نمي‌توانند ساختمان‌ها را در تكان‌هاي پريود بلند با دوام زياد محكم نگه دارند.
بلندمرتبه‌ها در اين محيط مانند آونگ‌هاي معكوس عمل مي‌كنند و طبقات بالايي آنها به‌شدت تاب مي‌خورند، حتي اگر حركت زمين خفيف به نظر برسد.
خوشه‌هاي ساختمان‌هاي بلند «دره‌هاي شهري» را ايجاد مي‌كنند كه جنبش زمين را در زلزله‌ها از طريق انعكاس موج به دليل اثر توپوگرافي تقويت مي‌كنند. استخرهاي پشت بام، نماهاي شيشه‌اي و سيستم‌هاي HVAC سنگين، وزن غيرسازه‌اي را اضافه كرده و استرس پيچشي را در حين تكان افزايش مي‌دهند.
ساختمان‌هاي ناتمام (مانند برج چاتوچاك) فاقد عناصر باربر هستند و به همين دليل مستعد ريزش است چون در چنين شرايطي، متلاشي شدن ساختمان با تخريب اتصالات بين ديوارها و كف‌ها رخ مي‌دهد و طبقات مانند پشته روي هم انباشته مي‌شوند.
تايلند از نظر تاريخي يك منطقه لرزه‌خيز كم تا متوسط در نظر گرفته مي‌شد كه منجر به عدم محافظه‌كاري لرزه‌اي كافي در طراحي شد. در بانكوك مهندسان بيشتر بر بار ناشي از باد تمركز كرده بودند و نه الزاما زلزله. جهت‌پذيري گسيختگي گسل ساگينگ احتمالا انرژي بيشتري را به سمت جنوب شرقي به سمت بانكوك فرستاد.
بنابراين ساختمان‌هاي بلندمرتبه بانكوك به دليل تشديد امواج پريود بلند به همراه چندين دهه توسعه ناپايدار با استانداردهاي ضعيف ساخت و ساز، به‌طور منحصر به فردي در برابر زلزله‌هاي دور آسيب‌پذير بوده و هستند. برخلاف ساختمان‌هاي كوتاه‌تر، كه بيشتر تحت اثر تكان‌هاي با فركانس بالا و پريود كوتاه قرار مي‌گيرند (كه در زلزله‌هاي شديد و نزديك رايج است) آسمان‌خراش‌ها به گونه‌اي ساخته شده‌اند كه وقتي امواج با فركانس پايين و پريود بلند با خاك‌هاي نرم برخورد مي‌كنند، به‌طور فاجعه‌باري تشديد شوند . اتفاقي كه حتي در ۱۰۰۰ كيلومتري با تخريب در بانكوك درسی تازه به درس‌هاي مهندسي زلزله در دنياي جديد اضافه كرد.
مهدی زارع زلزله‌شناس و استاد پژوهشکده زلزله‌شناسی
