به گزارش بانگ خبر، اصطلاح آزادی مشروط برای نخستین بار در سال ۱۳۳۷ وارد حقوق کیفری ایران شد. آزادی مشروط نوعی آزادی است که در صورت وجود شرایط قانونی، می توان آن را اعمال کرد. این موضوع امروز در ماده ۵۸ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ شناخته شده است.
تعریف آزادی مشروط
همانطور که بیان شد، آزادی مشروط، نوعی از آزادی است که قبل از تمام شدن دوره محکومیت، به برخی از محکومان داده می شود تا در صورت رعایت شروط دادگاه، مابقی مجازات خود را در زندان نباشند.
در ماده ۵۸ قانون مجازات اسلامی درباره تعریف آزادی مشروط آمده است که: «در مورد محکومیت به حبس تعزیری، دادگاه صادرکننده حکم می تواند در مورد محکومان به حبس بیش از ۱۰ سال پس از تحمل نصف و در سایر موارد پس از تحمل یک سوم مدت مجازات به پیشنهاد دادستان یا قاضی اجرای احکام با رعایت شرایط قانونی، حکم آزادی مشروط را صادر کند.»
شرایط اعمال آزادی مشروط
در ادامه ماده ۵۸ قانون مجازات اسلامی، شرایط اعمال آزادی مشروط آمده است که بر اساس آن، محکوم در مدت اجرای مجازات همواره از خود حسن اخلاق و رفتار نشان دهد؛ حالات و رفتار محکوم نشان دهد که پس از آزادی، دیگر مرتکب جرمی نمی شود؛ به تشخیص دادگاه محکوم تا آنجا که استطاعت دارد ضرر و زیان مورد حکم یا مورد موافقت مدعی خصوصی را بپردازد یا قراری برای پرداخت آن ترتیب دهد و نیز اینکه محکوم پیش از آن از آزادی مشروط استفاده نکرده باشد .
در توضیح این موارد باید گفت که محکوم باید دارای سه خصیصه باشد تا بتواند از آزادی مشروط برخوردار شود: نخست باید در زندان حسن سلوک داشته باشد؛ یعنی باید نشان دهد که محیط زندان بر او تأثیر مثبت گذاشته است. همچنین باید بتواند در جمع زندانیان نیز تأثیرگذار باشد و قوانین و مقررات زندان را رعایت کرده باشد.
ویژگی دوم که در صورت وجود آن محکوم می‌تواند از آزادی مشروط برخوردار شود، این است که باید دید آیا زندان توانسته است فرد محکوم را متنبه کند تا پس از آزادی، فرد مفیدی برای جامعه باشد؟ و آیا در آینده و پس از آزادی از زندان به طور مجدد تصمیم به ارتکاب به جرم دارد یا خیر؟ در حقیقت، هر گاه از اوضاع و احوال محکوم بتوان پیش‌بینی کرد که پس از آزادی دیگر مرتکب جرمی نخواهد شد، دادگاه می‌تواند آزادی مشروط را به او اعطا کند.
ویژگی سوم برای برخورداری از آزادی مشروط این است که محکوم باید تا جایی که توانایی دارد، ضرر و زیانی را که مورد حکم دادگاه یا مورد موافقت مدعی خصوصی قرار گرفته است، بپردازد یا قرار پرداخت آن را بدهد. به عبارت دیگر، برای بهره‌مندی محکوم از آزادی مشروط، او نباید شاکی خصوصی داشته باشد یا در صورت وجود شاکی خصوصی، باید رضایت او را جلب و خسارت‌های وارده را جبران کند. همچنین نباید فرد بزه‌‌دیده‌ای وجود داشته باشد یا در صورت وجود بزه‌دیده، فرد محکوم به حبس باید ترتیب پرداخت خسارت را به صورت وعده یا تحقق داده باشد. در حقیقت در نظام آزادی مشروط، حقوق بزه‌دیده نادیده گرفته نمی‌شود.
نکته مهم دیگری که باید به آن پرداخت، این است که آزادی مشروط ناظر به محکومیت‌های حبس است و فقط درباره محکومان به این مجازات صدق می‌کند، نه در مورد محکومان سایر جرایم.
مدت آزادی مشروط
مدت آزادی مشروط شامل بقیه مدت مجازات می شود اما دادگاه می تواند آن را تغییر دهد. به طور کلی آزادی مشروط نمی تواند از یک سال کمتر و از پنج سال بیشتر باشد به جز در مواردی که مدت باقی مانده از حبس، کمتر از یک سال باشد که در این صورت مدت آزادی مشروط معادل بقیه مدت حبس است .
مراحل اعطای آزادی مشروط به محکومان به حبس
به طور معمول، ابتدا شخص محکوم باید تقاضای اعطای آزادی مشروط را مطرح کند. پس از آن، دادیار ناظر زندان این موضوع را به قاضی دادگاه صادرکننده حکم قطعی محکومیت فرد پیشنهاد می‌کند. بنابراین دادگاه صالح برای بررسی موضوع اعطای آزادی مشروط به فرد محکوم، دادگاه صادرکننده حکم قطعی محکومیت به حبس است که تشخیص می‌دهد آیا فرد محکوم، استحقاق دریافت آزادی مشروط را دارد یا خیر؟ آزادی مشروط تکلیف نیست، بلکه حق است، یعنی دادگاه می‌تواند آزادی مشروط را اجازه دهد و الزامی در این خصوص وجود ندارد.
گزارش از: مهدیه سید میرزایی
