به گزارش بانگ خبر، یکی از اسناد تجاری، چک است که در کنار سفته، از پرکاربردترین ابزارهای پرداخت و جایگزین پول نقد و همچنین، تضمین انجام تعهدات، از سوی متعهدین است که نقش آن، در عرصه های تجاری و غیرتجاری نیز غیرقابل انکار به شمار می رود.
در سال های اخیر، با گسترش اینترنت؛ سامانه ها و برنامه های آنلاین، ارائه خدمات بخش خصوصی و دولتی را تسهیل و تسریع کرده اند. یکی از این خدمات، صدور، ثبت و تایید چک الکترونیک بوده که اگرچه در قانون صدور چک، مورد تصریح قانونگذار قرار گرفته، اما بحث ایجاد آن، اخیرا از سوی دولت مطرح شده است.
این نوع چک، دارای سامانه صدور و قانون نحوه ثبت و تایید مخصوص به خود بوده و تفاوت قابل توجهی با چک های کاغذی و سنتی دارد.
چک الکترونیک، از حیث محتوا، کارکرد و آثار، در واقع، همان چک سنتی است که بر روی کاغذ مخصوص چک، تنظیم می شود و به موجب آن، دارنده حساب، بخشی از موجودی خود در بانک را به دارنده چک انتقال می دهد. اما از نظر نحوه صدور، ثبت و تایید، این چک تفاوت های آشکاری با چک های کاغذی دارد. به طور کلی باید گفت، عملیات چک الکترونیک، همانطور که از عنوان آن مشخص است، در تمام مراحل صدور، ثبت و تایید، به صورت الکترونیکی و اینترنتی، صورت گرفته و در نتیجه، کاغذ، از این فرآیند، به طور کامل حذف می شود.
بنابراین، در تعریف چک الکترونیک باید گفت، نوعی از چک است که به موجب آن، دارنده، تمام یا بخشی از موجودی حساب خود را در بانک، به شخص ثالثی منتقل کرده و تمام عملیات مربوط به صدور، ثبت و تایید این چک، از طریق سامانه مخصوص آن یعنی سامانه چکاد بانک مرکزی و به صورت اینترنتی و با استفاده از امضای دیجیتال انجام می شود.
مقررات حاکم بر چک الکترونیک
قانون چک الکترونیک، قانون صدور چک بوده که در تبصره الحاقی ماده ۱ خود، در مورد این نوع از چک صیاد، چنین مقرر داشته است: «قوانین و مقررات مرتبط با چک، حسب مورد راجع به چک هایی که به شکل الکترونیکی (داده پیام) صادر می شوند نیز لازم‌الرعایه است. بانک مرکزی، مکلف است ظرف مدت یک سال پس از لازم‌الاجرا شدن این قانون، اقدامات لازم در خصوص چک های الکترونیکی (داده پیام) را انجام داده و دستور العمل های لازم را صادر نماید.»
بنابراین چک الکترونیک برای نخستین مرتبه در قانون صدور چک، مورد تصریح قرار گرفته، هرچند جزئیات آن در این قانون مشخص نشده است.
زیرساخت های اصلی چک الکترونیک، به دو بخش امضای دیجیتال و سامانه چک الکترونیکی تقسیم می شوند.
یکی از زیرساخت های چک الکترونیکی، امضای دیجیتال است که در چند سال گذشته، تمام بسترهای راه اندازی آن توسط دولت، فراهم شده و هم اکنون نیز در بسیاری از امور مانند دریافت اینترنتی برگ تشخیص مالیاتی، قابل استفاده است.
زیرساخت دیگر چک الکترونیک، سامانه مخصوص به آن بوده که بر اساس اعلام دولت و بانک مرکزی، سامانه ای تحت عنوان سامانه چکاد (سامانه چک امن دیجیتال) به عنوان سامانه صدور چک الکترونیکی، به متقاضیان، ارائه خدمات می کند.
نحوه صدور چک الکترونیکی
اولین مرحله از مراحل ایجاد هر یک از اسناد تجاری از جمله چک، صدور سند توسط صادرکننده است و در صورت عدم رعایت مقررات صدور، سند تجاری از اعتبار خواهد افتاد.
نحوه صدور چک الکترونیکی، به صورت اینترنتی و از طریق سامانه چکاد بوده و بدین منظور، متقاضی صدور چک، باید برای ثبت امضای دیجیتال یا الکترونیکی، اقدام کرده و سپس، با استفاده از امضای دیجیتال، از طریق سامانه چکاد، برای صدور چک الکترونیکی اقدام کند.
۱۰ نکته مهم درخصوص چک الکترونیک
بیش از یک سال از عملیاتی شدن چک الکترونیک یا همان چک دیجیتال در شبکه بانکی می‌گذرد و بالاخره بانک مرکزی به استناد تبصره الحاقی به ماده ۱ قانون صدور چک که تدوین دستورالعملی برای تعیین جزئیات را به این بانک تکلیف کرده بود، دستورالعملی را تدوین و به شبکه بانکی ابلاغ کرد.
مهمترین نکات این دستورالعمل به شرح ذیل است:
۱- صدور دسته چک الکترونیک مانند چک عادی، منوط به ثبت هشتاد درصد برگه‌های آخرین دسته چک الکترونیک (برای حسابهای تجاری شصت درصد) است و این امر مجزا از دسته چک کاغذی و درصد چکهای ثبت شده آن است.
۲- “شرح صدور” این نوع از چک ها اختیاری است اما “علت صدور” مانند چکهای کاغذی در چکهای بالاتر از یکصد میلیون تومان برای حسابهای غیرتجاری و یک میلیارد تومان برای حسابهای تجاری الزامی است.
۳- محل درج حروف مبلغ و تاریخ این چکها به صورت خودکار است و عملاً امکان مغایرت بین عدد و حروف وجود نخواهد داشت.
۴- ضمانت چک الکترونیک برخلاف چکهای عادی با امضای الکترونیک ضامن داخل سامانه چکاد امکان پذیر است و حتی هویت ضامنین و اشخاصی که به نفع آنها ضمانت به عمل آمده است، در گواهی عدم پرداخت قید خواهد شد.
۵- علل برگشت چک الکترونیک مشابه چک کاغذی است اما در اعمال ماده ۱۴ یعنی دستور عدم پرداخت وجه چک، ادعای “مفقودی چک” مصداق ندارد و صرفاً جعل، کلاهبرداری، سرقت و خیانت در امانت مصداق خواهد داشت.
۶- در گواهی نامه عدم پرداخت چک الکترونیکی، عبارت “گواهی نامه عدم پرداخت چک الکترونیکی” قید می‌شود تا مشخص شود این چک فاقد لاشه است. این گواهی نامه “قابل انتقال به غیر” نیست اما خود چک برگشتی قابل انتقال به غیر است.
۷- در گواهی عدم پرداخت، هویت انتقال دهندگان این نوع چک اعم از ظهرنویسان و ضامنین (برخلاف چک کاغذی) قید می‌شود.
۸- رفع سوء اثر از این چکها مانند چکهای عادی تابع تبصره ۳ ماده ۵ مکرر قانون چک است اما درخصوص رفع سوءاثر به وسیله “استرداد لاشه چک” ، صرف انتقال سیستمی به صادرکننده در سامانه چکاد کفایت می‌کند.
۹- صدور چکهای الکترونیک کماکان برخلاف چک کاغذی موکول به تأیید ذی نفع در سامانه نیست.
۱۰- سایر ضوابط و قوانین چک عادی درخصوص چک الکترونیک براساس مفاد قانون چک و دستورالعمل حساب جاری، نافذ و جاری خواهد بود.
گزارش از: مهدیه سید میرزایی
