به گزارش بانگ خبر، تامین نیازهای مادی زن در زندگی زناشویی، از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و در دین اسلام نیز به آن تاکید فراوان شده است. بر اساس مقررات قانونی، پرداخت نفقه زن، بر عهده شوهر قرار گرفته و عدم پرداخت آن، برخی آثار حقوقی از جمله حق طلاق برای زن را به همراه خواهد داشت.
عدم پرداخت نفقه زن، علاوه بر آثار حقوقی، آثار کیفری نیز به همراه داشته و در قانون مجازات اسلامی، جرم انگاری شده و برای آن مجازات تعیین شده است.
ترک انفاق چیست؟
بر اساس ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی، در عقد دائم، مرد مکلف است به همسر خود نفقه پرداخت کند. بر اساس ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی نیز نفقه زن شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن، از جمله مسکن، البسه، نان، اثاث منزل، هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج است.
ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی، علاوه بر رابطه زوجیت دائم، شرط دیگری را نیز برای واجب بودن پرداخت نفقه زن بیان کرده، که تمکین زن از شوهر است. این ماده مقرر کرده است: «هر گاه زن، بدون مانع مشروع، از ادای وظائف زوجیت، امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود.»
انجام وظایف همسری از سوی زوجه «تمکین» نامیده می شود. از آنجایی که مرد، ریاست خانواده را بر عهده دارد، تمکین و اجرای وظایف همسری نیز برعهده زن است.
تمکین در حقوق، به دو نوع تمکین عام و تمکین خاص، تقسیم می شود. تمکین خاص، به معنای اطاعت زن در امور جنسی، به حد متعارف بوده و تمکین عام، به معنای تبعیت زوجه از شوهر در دیگر امور زندگی، در راستای ریاست مرد بر خانواده است.
در صورتی که زن، دادخواست نفقه به دادگاه ارائه دهد، اثبات عدم تمکین زن از شوهر یا ناشزه بودن او، سبب می شود که دادخواست نفقه او، رد شود. ناشزه به زنی گفته می شود که از شوهر خود، تمکین نکند.
البته، اصل بر این است که زنی که در منزل شوهر خود، سکونت دارد، از او، تمکین عام و خاص می کند و اگر شوهر، ادعا کند که همسر، از وی تمکین نمی کند، خود او، باید این موضوع را در دادگاه، اثبات کند.
با توجه به توضیحات فوق، در تعریف ترک انفاق می توان گفت در صورتی که زوجه تمکین نکرده و مرد نیز استطاعت مالی برای پرداخت نفقه را داشته اما از پرداخت آن خودداری کند، جرم ترک انفاق محقق شده است.
شرایط جرم ترک انفاق
در گذشته، ماده ۶۴۲ کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی، مجازات ترک نفقه را بیان کرده بود، اما با تصویب قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱ و به موجب بند ۹ ماده ۵۸ این قانون، ماده ۶۴۲ صریحا نسخ شده و ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده، جایگزین این ماده قانونی شده است.
طبق این ماده قانونی «هرکس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تادیه (پرداخت) نفقه سایر اشخاص واجب النفقه، امتناع کند، به حبس تعزیری درجه ۶ محکوم می شود. تعقیب کیفری، منوط به شکایت شاکی خصوصی است و درصورت گذشت وی از شکایت در هر زمان، تعقیب جزایی یا اجرای مجازات موقوف می شود.» بر اساس این ماده، جرم ترک انفاق، در صورتی تحقق می یابد که: اولا، مرد استطاعت مالی کافی برای پرداخت نفقه زوجه خود را داشته باشد و با این وجود، از پرداخت نفقه خودداری کند. بنابراین، در صورتی که مرد توانایی مالی برای پرداخت نفقه زن خود نداشته باشد، به دلیل جرم ترک انفاق، قابل مجازات نبوده و زن، تنها می تواند به شیوه حقوقی، اقدام به مطالبه نفقه خود کرده و در صورت عدم پرداخت، از همسر خود، طلاق بگیرد.
ثانیا، زن باید از همسر خود تمکین کرده باشد. لذا در صورتی که زن از شوهر خود تمکین نکرده و مرتکب عدم تمکین شده باشد، استحقاق دریافت نفقه را نداشته و جرم ترک انفاق، محقق نمی شود.
ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی، در خصوص استنکاف (خودداری) یا عجز شوهر از پرداخت نفقه، بیان می دارد: «در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه و عدم امکان اجرای حکم محکمه و الزام او به دادن نفقه، زن می تواند برای طلاق به حاکم رجوع کند و حاکم شوهر را اجبار به طلاق می کند. همچنین است در صورت عجز شوهر از دادن نفقه».
مجازات جرم ترک انفاق
همانطور که در بخش قبل نیز بیان کردیم، ماده ۶۴۲ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، که در گذشته مجازات قانونی ترک انفاق را بیان می کرد، نسخ شده و ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده، جایگزین این ماده قانونی شده است. این ماده قانونی، مجازات ترک نفقه را حبس تعزیری درجه ۶ بیان کرده که بر اساس ماده ۱۹ قانون مجازت اسلامی، حبس تعزیری درجه ۶، بیش از ۶ ماه تا دو سال، تعیین شده است.
لازم به ذکر است، در تبصره این ماده نیز بیان شده که مفاد این ماده، در خصوص نفقه زوجه ای که به موجب قانون مجاز به عدم تمکین است و همینطور در مورد نفقه فرزندان ناشی از تلقیح مصنوعی و یا کودکان تحت سرپرستی نیز جاری خواهد بود. شرط تحقق ماده ذکرشده منوط به تمکن مالی مرد است و در صورت گذشت شاکی در هر مرحله، تعقیب یا اجرای مجازات موقوف خواهد شد.
گزارش از: مهدیه سید میرزائی
