بانگ خبر، پنجشنبه شب هفته گذشته بود که بار دیگر خبر یک آتش سوزی بزرگ در شهر تهران منتشر شد و دوباره موجی از نگرانی را برای شهروندان ایجاد کرد؛ بیمارستان گاندی آتش گرفت. خوشبختانه تمام افراد ساکن در بیمارستان گاندی به سلامت از محل آتش‌سوزی خارج شدند و بیماران در بیمارستان‌های نزدیک دوباره بستری شدند و این حادثه هیچ فوتی یا مصدومی نداشت اما آتش بخش‌های زیادی از بیمارستان را از بین برد و مشخص نیست چه زمانی دوباره این بیمارستان به روند عادی فعالیت خود بازگردد. موضوعی که رئیس بیمارستان نیز در ویدیویی که از خود به اشتراک گذاشته بر آن تاکید کرد و خواستار حمایت مسئولان از پرسنل بیکار شده این بیمارستان شد.
در این میان گرچه سازمان تامین اجتماعی اعلام کرد که کارکنان بیمه‌شده بیمارستان گاندی تا زمان ایمن‌سازی و آغاز فعالیت مجدد این بیمارستان، می‌توانند در صورت عدم اشتغال به علت این حادثه، مقرری بیمه بیکاری دریافت کنند، اما پرسشی که در پس فرار رو به جلوی رئیس این بیمارستان در ویدیوی منتشر شده وجود دارد، این است که چرا پیش از وقوع حادثه علاجی برای جلوگیری از آن نکرده بود تا مجبور نباشد با بغض در برابر دوربین حاضر شود، آن‌هم در شرایطی که آتش‌نشانی دست‌کم پنج‌بار این بیمارستان را مخاطب اخطارهای ایمنی خود قرار داده بود.
بی‌توجهی مسئولان بیمارستان گاندی به ایمنی این ساختمان و انتقاد از آن گرچه در همان نخستین ساعات پس از وقوع حادثه از سوی سیدجلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهر تهران مطرح شد و او از پنج اخطار مکتوب آتش نشانی درباره نقض ایمنی در این بیمارستان خبر داده بود، اما اظهارات روز گذشته، قدرت‌الله محمدی، مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهر تهران در صحن شورای شهر نیز ابعاد دیگری از آن را آشکار کرد، از جمله اینکه سیستم اطفاء حریق این بیمارستان دارای مشکلات جدی بوده است. محمدی در این خصوص گفت: «در عملیات اطفاء این ساختمان ۱۶ طبقه نمی‌توانستیم لوله‌کشی کنیم و باید از سامانه اطفاء حریق آنجا استفاده می‌کردیم؛ اما فیزیک آن وجود داشت ولی این سامانه آبی نداشت.»
کدام به‌صرفه‌تر است؛ هزینه برای ایمن‌سازی یا جبران خسارت؟
مدیرعامل آتش‌نشانی تهران در عین حال گفته بود که«اگر یک هزارم خسارتی که به این بیمارستان وارد شده برای ایمنی هزینه می‌کردند این اتفاق در این ابعاد رخ نمی‌داد.» مشابه این اظهارات را جلال ملکی نیز بر زبان آورده و گفته بود: «حالا این حادثه حریق رخ داد و خسارت عظیمی به بیمارستان وارد شد. خدا را شکر که جان کسی گرفته نشده و کسی هم آسیب ندید که آن وقت دیگر غیرقابل جبران بود. اما حالا سوال اینجاست که آیا هزینه برای ایمن‌سازی به‌صرفه‌تر بود یا هزینه برای بازسازی و جبران خسارات ناشی ازحریق؟»
اما مخاطب اخطارهای ایمنی به بیمارستان گاندی چه کسانی بودند؟ تصویر نامه‌ای که آخرین اخطار آتش‌نشانی به بیمارستان گاندی در تاریخ ۲۳ آبان ماه امسال در فضای مجازی منتشر شده، حاکی از آن است که این بیمارستان نا ایمن تشخیص داده شده است. مخاطب این نامه شهرداری منطقه۶ تهران بوده است و این پرسش وجود دارد که شهرداری در خصوص این ساختمان ناایمن چه کرده است. این موضوع اما نقش مدیران و مسئولان این بیمارستان در تامین ایمنی آن را نفی نمی‌کند و این پرسش وجود دارد که آنان برای صیانت از جان مراجعان و بیمارانی که با پرداخت هزینه‌ای انبوه یک هتل بیمارستان را برای درمان و طی کردن دوران نقاهت خود انتخاب کرده‌اند، چه می‌کنند؟ در این میان به‌نظر می‌رسد خلاهایی قانونی وجود دارد.
خلاءهای قانونی در برخورد با ساختمان‌های نا ایمن
موضوعی که سوده نجفی، عضو هیات رئیسه شورای شهر تهران به آن اشاره کرد و گفت: «در شهر تهران ۷۵ ساختمان پرخطر داریم که آتش نشانی بارها به آنها اخطار داده است اما اخطارهای آتش‌نشانی جنبه تشریفاتی و اداری پیدا کرده و لازم است که شهرداری نسبت به ثبت شکایت از ساختمان‌های ناایمن در قوه قضائیه اقدام کند.»
محمود قدیری، معاون پیشگیری سابق سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهر تهران نیز که ارزیابی ایمنی بسیاری از ساختمان‌های پایتخت در دوران مدیریتی او انجام شده، به مشکلی مشابه اشاره کرد و به بانگ خبر گفت: «سازمان آتش‌نشانی براساس دستورالعمل‌ها به وظایف خود عمل می‌کند و حتی شاهد هستیم که برای یک ساختمان بارها اخطار و هشدار ارسال می‌شود اما کاری از پیش نمی‌رود زیرا در قوانین ما نقص‌هایی وجود دارد. متاسفانه سازمان آتش‌نشانی بدون حکم قضایی نمی‌تواند با مالکان ساختمان‌های ناایمن برخورد کند که این مسئله بسیار زمان‌بر است. اما اگر قوانین اصلاح شود و این سازمان بتواند راسا این مراکز را پلمب کند دیگر شاهد حوادث در این ساختمان‌ها نخواهیم بود. این ضعف قانونی در کشور ماست که تنها به بردن کارشناس به محل اشاره دارد و متاسفانه اگر مالک در جهت رفع نواقص اقدامی نکند اقدامات آتش‌نشانی اثربخش نیست.»
باید با مدیران بیمارستان گاندی به دلیل عدم توجه به اخطارهای ایمنی برخورد شود
اما همچنان همان پرسش وجود دارد که چرا مالک یا مدیران بیمارستان در برابر جان و ایمنی مراجعان این مرکز اقدامی انجام نداده‌اند. به ویژه آنکه آنان بدون شک از اخطارهای ایمنی آتش‌نشانی به مجموعه خود که یکی از مهم‌ترین آنها نقص در سیستم اعلام و اطفاء حریق بود، با خبر بودند. اسماعیل نجار، رئیس پیشین سازمان مدیریت بحران کشور در گفت‌وگو با بانگ خبر به همین موضوع اشاره کرد و گفت: زمانی که افراد در جایی مسئولیتی را برعهده بگیرند، طبیعتا یکسری وظایف را نیز برعهده دارد. خب حالا اگر افراد در برابر وظایف خود کوتاهی کرده یا آن را انجام ندهد، طبیعتا مرتکب تخلف شده و باید با آنان برخورد شود.
وی با بیان اینکه برخورد با تخلفات این‌چینی برای دیگران عبرت آموز است، گفت: همچنین زمانی که با چنین تخلفاتی برخورد شود، دیگر امکان تکرار آن نیز کمتر می‌شود. در مورد بیمارستان گاندی هم همینطور است. من رئیس یا هیچکدام از مدیران بیمارستان گاندی را نمی‌شناسم، اما وقتی که گفته می‌شود که پنج بار از سوی آتش‌نشانی اخطار ایمنی برای این ساختمان صادر شده است، باید از مدیران این بیمارستان پرسید که چرا به این اخطارها توجهی نکرده‌اند؟ در قانون مدیریت بحران کشور هم به این موضوع اشاره شده است و افرادی که مرتکب تخلفی شوند، با آنان برخورد می‌شود. خوب است تصور کنیم که اگر خدای نکرده این ساختمان به سرنوشتی مانند پلاسکو دچار می‌شد، آن وقت آن مسئولی که شیرهای آتش‌نشانی را به درستی اجرا نکرده بود، چه مسئولیتی داشت؟ چه پاسخی باید در برابر بی‌توجهی به این اخطارها داده می‌شد؟ لذا معتقدم که حتما باید دستگاه قضایی به این موضوع ورود کرده و پس از انجام بررسی‌ها اگر با تخلفی مواجه شد، حتما با آن برخورد کند. کما اینکه در حادثه متروپل نیز چنین اقدامی انجام شود.
مقاومت بیمارستان گاندی در برابر زلزله دوباره ارزیابی شود
محمدرضا اسلامی، استاد دانشگاه کالیفرنیا و پژوهشگر رفتار سازه‌ها در آتش اما وظیفه دیگری را برای مالک متصور است و تاکید کرده که پس از این حریق حتما باید مقاومت سازه بیمارستان گاندی در برابر زلزله نیز ارزیابی شود. او دراین‌باره گفت: پس از حادثه پلاسکو، بیمارستان گاندی سومین سازه بلندمرتبه‌ای است که طی این سال‌ها همزمان با انجام عملیات عمرانی دچار حریق شده است. پیشتر برج هتل آسمان شیراز در مجاورت خیابان زند، چهار سال پیش در حین عملیات ساخت، آتش گرفت. چراکه مذاب جوشکاری طبقات بالا بر روی انبار وسایل زیرزمین ریخت و شروع آتش در زیرزمین، تمام برج را گرفتار آتش کرد. برج رامیلا در چالوس سازه بلند دیگری بود که سه سال پیش درگیر آتش سوزی شد.
او ادامه داد: سازه بلندمرتبه گاندی سومین برج بلندی است که طی این «سال‌های پس از پلاسکو» درگیر آتش شده است. اگر بخواهیم سانحه بیمارستان گاندی یا برج آسمان شیراز را از منظر فنی-مهندسی نگاه کنیم صورت مساله این است؛ در اثر حرارت، اعضایِ باربر سازه‌ای «چه میزان از مقاومت خود» را از دست داده‌اند؟ این سوال اگر که جدی گرفته شود «اقدامات عملی» برای مقاوم سازی را باعث می‌شود. یعنی مالک باید با بهره‌گیری از دانش نوین به این نتیجه برسد که سازه‌ای که بخشی اعضای آن در معرض حرارت بوده، آیا در زلزله آینده عملکرد (Performance) مورد انتظارِ قبل از آتش سوزی را خواهد داشت؟
اسلامی که در این نوشتار بر اهمیت توجه به ارزیابی مجدد مقاومت بیمارستان گاندی پس از حریق در برابر زلزله تاکید کرده است، گفت: در سازه‌های بلندمرتبه، مساله آتش اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. ارزیایی «مقاومتِ از دست رفته» پس از آتش، یک اقدام ضروری است که باید توسط مجموعه‌های تخصصی صورت پذیرد تا احتمال آسیب به سازه در زلزله های آتی پیش بینی شود.
در پایان همچنان این پرسش وجود دارد که چه کسانی در حریق بیمارستان گاندی مقصر یا حتی موثر بوده‌اند، نقش مالک و مدیرانی که دست‌کم پنج‌بار اخطارهای ایمنی را از آتش‌نشانی دریافت کرده، اما توجهی به آن نداشتند چیست؟ آیا در روند صدور مجوز این بیمارستان بر تمام اصول ایمنی نظارت شده بود؟ فعالیت دوباره این بیمارستان چه زمانی انجام خواهد شد و آیا نسبت به ارزیابی مقاومت سازه‌ای آن در برابر زلزله و سایر حوادث احتمالی اقدام می‌شود؟ آنچه که پیداست تا زمانی که خلاءهای قانونی در این حوزه وجود دارد، جلوگیری از تکرار حوادث مشابه در گرو عزم جدی دولت و قوه‌قضائیه در افزایش نظارت‌ها و برخورد با مقصران و موثران چنین حوادثی است.
