به گزارش بانگ خبر، در قانون مدنی در خصوص اشخاصی که غایب هستند، احکامی مقرر شده است. به شخصی که حیات و زندگی وی معین نیست، غایب مفقودالاثر گفته می‌شود و فرض را بر این می‌گذارند که وی فوت کرده و به این دلیل که فوت وی هم مشخص نیست، به آن موت فرضی می‌گویند.
بنابراین خانواده و خویشاوندان وی می‌توانند پس از گذشت مدتی، صدور حکم موت فرضی وی را از دادگاه تقاضا کنند که دادگاه نیز با توجه به شرایط و مدتی که از غیبت او گذشته است، می‌تواند حکم موت فرضی وی را صادر کند.
در صورتی که این حکم صادر شود، آثاری بر جای خواهد گذاشت. از جمله اینکه اموال و دارایی‌های وی، به ورثه وی داده می‌شود تا در آن تصرف کنند و در این صورت، آنها مالک آن اموال می‌شوند.
ماده ۱۰۱۹ قانون مدنی در این زمینه بیان می‌کند: «حکم موت فرضی غایب در موردی صادر می‌شود که از تاریخ آخرین خبری که از حیات او رسیده است مدتی گذشته باشد که عادتا چنین شخصی زنده نمی‌ماند.»
البته ضابطه درست و منطقی برای صدور حکم موت فرضی، انقضای مدت زمانی است که شخص غایب به طور عادی و پس از آن مدت زنده نخواهد ماند.
در این زمینه، قانونگذار به بیان قاعده‌ای کلی در ماده ۱۰۱۹ قانون مدنی بسنده نکرده، بلکه ضمن مواد ۱۰۲۰ تا ۱۰۲۲ قانون مدنی در موارد مختلف، مدت زمانی را که غایب بعد از انقضای آن دیگر عادتا زنده فرض نخواهد شد را مشخص و به اصطلاح حقوقی پاره‌ای امارات قانونی را که برای زنده نبودن شخص غایب برحسب عرف و عادت وجود دارد را بیان کرده است.
بر اساس ماده ۱۰۲۰ قانون مدنی، «موارد ذیل از جمله مواردی به شمار می‌آید که عادتاً فرد غایب دیگر زنده فرض نمی‌شود:
۱- وقتی که ۱۰ سال تمام از تاریخ آخرین خبری که از حیات غایب رسیده است گذشته باشد و در انقضاء مدت مزبور، سن غایب از ۷۵سال گذشته باشد.
۲- وقتی که یک نفر به عنوانی از عناوین جزء قشون مسلح بوده و در زمان جنگ مفقود و سه سال تمام از تاریخ انعقاد صلح بگذرد، بدون اینکه خبری از او برسد. هرگاه جنگ منتهی به انعقاد صلح نشده باشد، مدت مزبور ۵ سال از تاریخ ختم جنگ محسوب می‌شود.
۳- وقتی که یک نفر حین سفر بحری (دریایی) در کشتی بوده که آن کشتی در آن مسافرت تلف شده و سه سال تمام از تاریخ تلف شدن کشتی گذشته باشد بدون اینکه از آن مسافر خبری برسد.»
طبق این ماده قانونی، مدتی زمانی که شخص غایب برابر قانون عادتا زنده فرض نخواهد شد و می‌توان از دادگاه تقاضای حکم موت فرضی کرد، حداقل سه سال و حداکثر ۱۰ سال از تاریخ آخرین خبر غایب است.
اثر صدور حکم موت فرضی در امور مالی
همانطور که گفتیم، بعد از صادر شدن حکم موت فرضی، اموال غایب برای تصرف قطعی، به ورثه داده خواهد شد و ورثه مالک این اموال شناخته می‌شوند. بنابراین می‌توانند در این اموال هرگونه تصرفی داشته باشند.
اما مسئله زمانی به‌وجود می‌آید که پس از گذشت مدتی، غایب بازگردد. در این حالت مطابق ماده ۱۰۲۷ قانون مدنی، «بعد از صدور حکم فوت فرضی نیز اگرغایب پیدا شود، کسانی که اموال او را به عنوان وراثت تصرف کرده‌اند، باید آنچه را که ازاعیان یا عوض و یا منافع اموال مزبور حین پیدا شدن غایب موجود می‌باشد، مسترد دارند.» ولی مسئولیتی برای بازپرداخت اموالی که از دست رفته است، ندارند.
مثلا اگر خانه غایب را فروخته و پول آن را خرج کرده باشند در مقابل آن مسئولیتی نخواهند داشت. چراکه به موجب قانون، مالک آن اموال بوده‌اند. اما اگر خود آن مال موجود باشد، باید به او بازگردانده شود.
اثر صدور حکم موت فرضی در امور غیرمالی
علاوه بر تاثیر حکم موت فرضی بر امور مالی شخص که منجر به مالکیت ورثه نسبت به اموال و دارایی‌های شخص می‌شود، این پرسش مطرح می‌شود که صدور حکم موت فرضی، در امور غیرمالی او هم تاثیری دارد یا خیر؟
در برخی از کشورها، صدور حکم موت فرضی در مورد طلاق همسر وی تاثیرگذار است؛ یعنی با صدور حکم موت فرضی، نکاح وی نیز منحل می شود، اما در حقوق ایران چنین مطلبی در قانون مشاهده نمی‌شود.
مطابق مقررات فقهی نیز هرگاه مرد مال و اموالی داشته باشد تا بتوان نفقه زن را از آن محل پرداخت کرد، لازم است تا زن منتظر بماند، اما در صورتی که پس از چهار سال انتظار، خبری از مرد نرسید، زن می‌تواند به دادگاه مراجعه کرده و دادخواست طلاق بدهد. در چنین حالتی که مرد غایب مفقودالاثر باشد، حاکم زن را طلاق می‌دهد و زن باید عده وفات نگه دارد .
گزارش از: مهدیه سید میرزایی
